Nov 30, 2009

Вокалдьı Параллелдер (Рустам Хамдамов, 2005)

"Heroj traga za svojom katastrofom. Bez katastrofe, on ne može da postoji."


Čitajući esej o Hamdamovu na sajtu 366weirdmovies setio sam se jedne od poslednjih Lynchovih misterija, Inland Empire, jer sam u sudbini Hamdamovljevih ostvarenja prepoznao onaj ukleti poljski film i antropomorfne zečeve, pa me ni najmanje ne bi iznenadilo da je pre snimanja "Carstva" Lynch došao do podataka o niskim udarcima koje je njegov uzbekistanski kolega primao godinama. Ono što me je u tekstu najviše prenerazilo svakako je ovaj pasus:

"As mentioned before, after the success of My Heart’s in the Highlands, Khamdamov made a movie based on the poetics of Russian silent film, Nechayannye radosti [Unintentional Pleasures] (1972). It was unfinished due to some conflict between the director and the production managers. Furthermore, the part of the film that was completed was banned. The managers of Mosfilm, the major movie production studio in the USSR, ordered the camera negatives destroyed in 1974. Twelve years later three and a half boxes of the work material were found. They were rescued by Ilya Minkavetsky, the project’s cameraman. What survives today is about 30 minutes of a rough cut and a dozen production stills. Meanwhile the screenplay was rewritten. Nikita Mikhalkov recycled the story, the costumes, and the main actress Elena Solovey, for his popular film A Slave of Love [Raba liubvi] (1975). This was a new blow for Khamdamov. He left Moscow. For many years nobody in Moscow knew where he was or what was he doing."

Iskreno, do sada nisam bio u prilici da se sretnem s delom Nikite Mihalkova, a posle saznanja o ovoj podlosti, želja da ikada proverim šta propuštam u potpunosti je nestala. Nadam se da ponekad pocrveni, bar malo...

Nego, na stranu sticanje slave na tuđoj muci i Rustamovo prokletstvo (zbog kojeg u karijeri ima samo 3 dovršena filma), red je da nešto kažem o "Vokalnim paralelama". Već u samom naslovu, reditelj nagoveštava prirodu, duh i pokretačku energiju svojeg, kako sam na početku kaže, "koncertnog filma". Smešten u kazahtansko podneblje (odnosno autorovu specifičnu viziju istog), Вокалдьı Параллелдер je venac ispleten od beskompromisno nadrealnih vinjeta, ispunjenih opčinjavajućim operskim arijama, a povezanih neobičnim dijalozima i monolozima.

Iako je nemoguće jasno razaznati zaplet (a kamoli rasplet!), ova jedinstvena "dramisterija" (muzička fantazija?) fascinira iz minuta u minut, kidajući postojeće granice sedme umetnosti i postavljajući nove - nevidljive i, samim tim, nedokučive. Ovce, konji i sopran, haljina od tila, novina i listova iz notne sveske, kao i ubistvo jabukama (!) samo su neke od ukusnih atrakcija kojima je nafilovan ovaj avangardni kolač. Impresivna snaga koju nosi u mističnim slikama i opojnom zvuku teško da bi se mogla uporediti sa nekim drugim "slatkišem" (Sayat Nova, možda?). Uživajući u maestralnoj izvedbi Enigmatične Ideje, u Hamdamovu sam prepoznao jednog od onih artista koji umeju da prodru u srž Umetnosti same, da joj otkinu deliće i njima začine svoju kreaciju. (Čak ni ruski "voice-over" u jedinoj dostupnoj kopiji Paralela nije mogao da uništi užitak.)

Nov 28, 2009

Yume jû-ya (2006)

Tekst pisan za BG-anime.

Odgledavši Yume jû-ya, shvatio sam koliko malo znam o zemlji izlazećeg sunca i kakva se sve iznenađenja u njenoj kinematografiji kriju. Sa druge strane, zahvaljujući ovom filmu, saznao sam i nešto novo – pre svega, ime Natsumea Sôsekia, pisca koji je zaslužan za postojanje ove neobične fantazije. Natsume Kinnosuke (1867-1916), koji je pisao pod pseudonimom Natsume Sôseki, smatra se jednim od najznačajnijih romanopisaca Meiđi ere (1868–1912). Studirao je britansku književnost, a osim romana i kratkih priča, pisao je bajke i poeziju (haiku i kinesku). "Deset noći snova" predstavlja seriju kratkih priča koje su izdate 1908. godine u listu Asahi Shimbun, a započinju frazom "Konna yume o mita..." (Imao sam ovakav san...). 1906. Sôseki je izazvao svoje čitaoce da reše zagonetke iz njegovih priča. Sto godina kasnije, jedanaestoro reditelja (na jednom od segmenata radila su dvojica) prihvatilo je izazov i stvorilo jedan od najnadrealnijih omnibus-filmova svih vremena.


Prolog. Sva četiri kadra preuzeta su iz početnih 60 sekundi.

Prvi minut kao da je oživeo početak XX veka u Japanu, odnosno ono malo tog perioda što pripada Sôsekiu. U kratkom razgovoru pisca i (najverovatnije) njegove služavke saznajemo sledeće – Yume jû-ya je zagonetka za koju Sôseki kaže da će biti potrebno 100 godina kako bi bila rešena, na šta sluškinja odgovara rečima: "Moraću da se preporodim kako bih saznala odgovor." Sa drugim minutom filma ističe i kratki, ali savršeni prolog u režiji Atsushia Shimizua, u kome je sve podređeno nijansama braon boje. Zanimljivo je kako jedan reditelj horora može da stvori onoliko topline.

Prva noć: Ljubav
Režija: Akio Jissôji


Bilo da je reč o dečjim akcionim serijalima (Ultraman, 1966), adaptaciji Rampa Edogawe ili provokativnim ostvarenjima kao što je trilogija erotskih drama Mujô (無常)-Mandala (曼陀羅)-Uta (哥) (neobične li karijere!), Jissôji važi za reditelja koji je svemu pristupao sa podjednakim žarom. Jedna od njegovih osobenosti jeste povlačenje kamere i otkrivanje seta, što je prisutno i ovde, ne samo kao rediteljev zaštitni znak, već i kao smisleni potez. Nadovezujući se na prolog, u glavnu ulogu stavlja Sôsekia, ovaj put zajedno sa njegovom suprugom. Vreme se kreće unazad, a ona mu govori da je došao čas da ga napusti, jer su već sto godina zajedno, poručujući mu na samrti da je sahrani zajedno sa zlatnom ribicom. Dovoljno nadrealno za otvaranje antologije. Upečatljiva je igra svetlosti (plave, naročito) i senki, a demistifikovanje scenografije upotrebljeno je zarad otkrivanja piščeve prirode – njegove povremene isključenosti iz stvarnosti. Osim toga, reditelj se približava gledaocu, otkrivajući mu komadiće tajni svog zanata i stavljajući mu do znanja da je to što gleda imitacija jednog podsvesnog života.


Druga noć: Bol
Režija: Kon Ichikawa

Sa dve adaptacije Sôsekievih dela, Srce (Kokoro) i Ja sam mačka (Wagahai wa neko de aru), nekoliko antiratnih i animiranih ostvarenja (Genji monogatari, Hi no tori), što uz ostatak njegove filmografije čini impresivnu listu od preko 80 naslova, Ichikawa je reditelj koga mnogi kritičari svrstavaju uz velikane poput Akire Kurosawe. Godine iskustva više su nego očigledne, ali se, nalik prethodniku, takođe veteranu japanske kinematografije, ni u jednom trenutku ne primećuje njegova starost. Izveden u maniru nemih filmova, često bez ikakve pozadinske muzike, pri čemu se stvara osećaj neprijatnosti, Bol odaje počast klasičnim filmovima, a istovremeno se udobno smešta među ostale segmente, kao osveženje u okvirima savremenog filma. Snimljena u crno-beloj fotografiji, sa jednim crvenim detaljem (koricama "tantô"-a, tj. kratkog mača koji se koristi u "seppuku" ritualu), ova mračna i turobna vinjeta, kroz dva lika (samuraj i sveštenik), govori o duhovnom prosvetljenju.


Treća noć: Sin
Režija: Takashi Shimizu


Takashi Shimizu, koji se, nakon uspeha originalnog Ju-On-a, oprobao i u Holivudu (sa nešto manje uspeha, jer je svoje delo morao da prilagodi američkoj publici), na svojim plećima iznosi treću noć. Dok u pogledu ritma kojim se film odvija prati starije kolege, Shimizu nas odvodi na tamnu stranu snova. Opet su u glavnim ulogama pisac i njegova žena, s tim što, pored njih dvoje, sada pojavljuju i deca. (A dela savremenog japanskog (mada, šire posmatrano, i azijskog) horora su nas naučila da gde ima dece, uglavnom ima i strave.) Poslednji rođen, slepi dečak Junichi, groteksnog izgleda i jezivo umilnog glasa, vodi oca kroz splet njegovih i majčinih košmara, u vrtlogu potisnutih sećanja, otuđenosti i zaboravljenog detinjstva. Početak, uhvaćen u kadru sa zelenilom, odaje utisak idile, ali se postepeno preobražava u izopačeno i uvrnuto. Shimizu zalazi toliko duboko, da noćna mora deluje kao beskonačnost iz koje se Natsume nikada neće probuditi...


Četvrta noć: Nostalgija
Režija: Atsushi Shimizu

Još jedan Shimizu (mada, mislim da je slučajnost, a ne srodstvo u pitanju), čija je karijera otpočela nastavkom horor-hentai animea Injû kyôshi (Angel of Darkness), nastavlja putem koji mu je prezimenjak utabao, samo što to čini izmenjenim, "racionalnijim" koracima. On je prvi koji se ne pridržava granica piščevog života, pa svog Natsumea Sôsekia postavlja u period nakon II svetskog rata. Kao mladić, Sôseki se vraća u mesto koga se jedva seća, kako bi održao predavanje, da bi ga u njegovoj nameri prekinule glasine o nestancima dece. Čudne starice kao izvor tih glasina, misteriozni muškarac (mađioničar?) koji decu odvodi ka pučini, odvijanje Natsumeovog detinjstva na bioskopskom platnu i pejzaži koji se s lakoćom urezuju u pamćenje naznake su kojima se donekle može opisati "radnja" četvrtog sna. Shimizuov udeo u ovom projektu vredi koliko i "entries" daleko iskusnijih autora (ako ne i više).


Peta noć: Strah
Režija: Keisuke Toyoshima

Toyoshima ide još dalje u budućnost, što ne treba da iznenađuje, s obzirom na činjenicu da Sôseki nije pisao samo o svom vremenu. Smešten u sadašnjicu, Strah je priča o ženi koja je u nesreći izgubila sina i supruga... ili se bar čini da je tako. Uvođenjem dvojnica i dvojnika (kako normalnih, tako i spodobastih, mumificiranih), odnosno alternativnih "ja", reditelj se vešto poigrava konceptom prisutnim u, recimo, Lynchovom Hotelu izgubljenih duša (mada, tamo je još i moguće izvesti logičan zaključak). Uvrnut, jeziv i na samom kraju simpatičan i duhovit, ovaj filmić kao da premošćava jaz između različitih senzibiliteta, kako autora, tako i gledalaca.


Šesta noć: Strast
Režija: Suzuki Matsuo


Suzuki Matsuo, reditelj, scenarista, glumac i seiyū (FLCL), zaslužan je za jedan od dva (tri?) najotkačenija segmenta u okviru omnibusa. U nedefinisanom (prošlom) vremenu, seljani se okupljaju kako bi posmatrali majstortvo u rezbarenju drveta, odnosno klesanje "Nio čuvara" (pri čemu, naziv skulpture nije ni važan, poenta je u nastupu skulptora). Legendarni Unkei (profesionalni igrač Tozawa) stupa na scenu, u kostimu koji pripada XXI veku ili, preciznije, nekom cyberpunk ostvarenju, da bi izveo ples (tj. nešto što podseća na kombinaciju pantomime, break-dance-a i ko-zna-još-čega) uz elektronsku muziku (cirka) s kraja 80-ih (dok publika pada u trans) i jednim potezom sekire, a zatim još jednim potezom malja i dleta, od povećeg panja stvara svoje delo. Vođen umetničkim slobodama, a izražavajući se kroz glumce (i igrača!), Matsuo prikazuje strast prema svojoj kreaciji, završavajući je bleskastim "twist"-om, snimljenim u boji.


Sedma noć: Usamljenost
Režija: Yoshitaka Amano & Masaaki Kawahara

"It is a tremendously large ship. Every day, every night, it moves forward cutting through the waves, ceaselessly fuming black smoke."

Možda će zvučati pristrasno ono što ću reći, s obzirom da dolazi od ljubitelja japanske animacije, ali Usamljenost je apsolutni "eye-candy" ovih Deset noći, što je bilo veoma teško postići, kada se uzme u obzir jedinstvena likovnost preostalih devet snova. Proslavljeni dizajner likova, Yoshitaka Amano (tek drugi put u ulozi reditelja, nakon ga-nimea Fantascope Tylostoma), i debitant Masaaki Kawahara uspeli su da misle kao jedan, što je prava retkost, osim ako se ne radi o rediteljima koji su rođena braća, i umese jednu od najmaštovitijih kratkometražnih fantazija u istoriji animiranog filma. Plavi divovi, misteriozni stranac sa šeširom (u čijem se liku lako prepoznaje Amanov udeo), eterična devojka koja svira na klaviru ukrašenom džinovskim leptirom, leteće bundeve i obilje detalja koje bi bilo uzaludno nabrajati, a sve u cilju oslikavanja potrage za smislom života i usamljenosti koju deli dvoje protagonista. U kombinaciji tradicionalne i kompjuterske animacije, praćene neodoljivim engReskim naratorke i "usamljenika", ovaj segment je milozvučna rapsodija boja.


Osma noć: Zamisli...
Režija: Nobuhiro Yamashita

Pitam se šta je sve moglo da bude inspiracija mladom Yamashiti, pa da Imagine ispadne tako kako je ispao. Počev od scene u kojoj se smenjuju sat, srce, balerina, cvet, a zatim pojavljuje lobanja okružena pilićima, preko konvencionalnije sredine u kojoj majka ne dozvoljava sinu da zadrži ogromnu glistu kao kućnog ljubimca (pronađenu u močvarnom tlu, u kome deca love krabe), pa sve do završnice u kojoj više i ne znate šta da očekujete, Imagine ispisuje nove zakone u nepisanoj knjizi logike snova. Čudo među čudima, ovaj kratkometražni film kao da ni sebe ni ostale ne shvata ozbiljno, a ipak je dovoljno ozbiljan da se nađe tu gde jeste. Objašnjenje zvuči zbunjujuće, a kako i ne bi kada vas reditelj časti fluorescentnim ribama i prozirnim čau-čauima?


Deveta noć: Porodična ljubav
Režija: Miwa Nishikawa

Jedina ženska ruka rediteljsku palicu drži podjednako čvrsto, pristupajući materiji na potpuno drugačiji način, vrlo svedeno, analizirajući položaj žene koja se sa sinom moli za bezbedan povratak oca porodice sa ratišta, prebacivanjem iz Meiđi perioda u neki kasniji i natrag. Pojam vremena je još jednom na ljuljašci koja briše granicu između sna i jave. Iako je, u poređenju sa ostalim ostvarenjima, za nijansu slabiji u pogledu razuzdanosti, Family Love je visoko iznad proseka.

 

Deseta noć: Egoizam
Režija: Yûdai Yamaguchi


Za kraj, kao bomba posle Nishikawine porodične drame, nastupa ludnica Yûdaia Yamaguchia, reditelja odgovornog za krvoliptajući Meatball Machine. Doduše, Egoizam nije ni približno krvav i ogavan kao pomenuti cyberpunk masakr, ali svejedno, očekujte potpuno nenormalnu kombinaciju ,,slapstick" humora, J-westerna (?!), fantastike i horora. Zgodni, ali lenji mladić naplaćuje devojkama sa svih strana za to što im je pružio priliku da uživaju u njegovoj lepoti. Ružnih se rešava, jer smatra da nemaju pravo da žive, a na njihove grobove ostavlja lampione u obliku kasica prasica. Jednog dana pojavljuje se misteriozna Yoshino, a za njom sledi i preokret… Ako mislite da znate kako se otprilike priča završava, varate se. Uprkos najgrotesknijem među sadržajima, Egoizam je prelepo uslikan.


Epilog zaokružuje sneno putešestvije u jedva tridesetak sekundi (kao i prolog, u režiji onog drugog Shimizua), onako kako velikom filmu pristaje i najlogičnije moguće (gde usledi osmeh). Tokom odjavne špice, praćene veselom pop-rock pesmom, postane vam jasno da vam u stvari ništa nije jasno, ali poželite da se neobično iskustvo ponovi. Zajedničko svim jedanaestominutnim omažima velikom umetniku jeste sočna misterija, nastala sto godina pre nego što su ugledali svetlost dana, prikazana onako kako se autorima učinilo kao najpodesnije, da bi inspirisala naredne generacije, do 2106-e i tako u nedogled. Ne trudite se da tražite odgovor, jer odgovora nema za nešto što je svoje korenje pustilo tako duboko u neistraženo podsvesno carstvo. Jednostavno se prepustite. Yume jû-ya je artističan, izazovan i kompleksan film, ali, za ne poverovati, vrlo pitak za gledanje. Osim što je inspirisan Sosekievim pričama, za svoje postojanje treba da zahvali i Kurosawinom Yume (Dreams, 1990) i ostalim snoviđenjskim ostvarenjima ne samo japanske, već i svetske kinematografije. A za ovako opširan prikaz ja treba da zahvalim nekolicini sajtova koji su mu pomogli tamo gde je moje znanje bilo tanko, kao i prekopavanju po sopstvenim sivim ćelijama i prisećanju na naslove sa kojima sam se susreo. Zahvaljujem se i svima koji nisu pali u nesvest od čitanja i koji će, nadam se jednog dana (što pre!), da odsanjaju ovaj šaroliki Nippon-kânibaru hipnotišućih vinjeta.

Nov 26, 2009

Karas (Keiichi Satō, 2005-2007)

Tekst o animeu Karas napisan je za bilten društva Sakurabana.

Čuven prvenstveno po akcionim naučnofantastičnim serijalima iz 70-ih (Casshern, Gatchaman, Yatterman), namenjenih mlađoj publici, ali i po kompleksnom, s razlogom poštovanom Evangelionu, Tatsunoko Production važi za jedan od najpoznatijih i najstarijih animatorskih studija u Japanu. Oslanjajući se na Tatsunokoovu tradiciju superherojskih animea i postavljajući je u modifikovan, modernizovan okvir, Keiichi Satō stvara OVA-u (tj. film iz dva dela, ako ćemo se rukovoditi DVD izdanjem) Karas, kojom je obeležena četrdesetogodišnjica njegovog postojanja.


Duboko ukorenjen u istočnoazijsku mitologiju, obogaćenu elementima koji pripadaju zapadnim kulturama, Karas je priča o istoimenom zaštitniku Shinjukua budućnosti koji će morati da se suprotstavi jednom od svojih odmetnutih predstavnika, Ekou, kako bi sačuvao harmoniju između ljudi i Yōkaia (duhova i demona koji takođe nastanjuju grad, samo u paralelnoj ravni). Razbešnjen ljudskom sebičnošću i arogancijom, koja je učinila da Yōkai postanu deo zaborava, Eko koristi mehanizovane demone, Mikure, kako bi, prema svom nahođenju, preobrazio Tokio. Paralelno sa sukobom natprirodnih sila odvija se dosije-X-ovska istraga misterioznih ubistava u kojima su žrtve bukvalno isceđene do poslednje kapi krvi. Pokušavajući da otkriju istinu, dvojica detektiva, Narumi Kure i Minoru Sagisaka, naći će se u situaciji koju nijedan čovek ne može da kontroliše.


Ukratko, Karas bi se mogao opisati kao mračna cyberpunk fantazija, u kojoj se oseća uticaj igranih ostvarenja poput Yōkai Daisensō (The Great Yokai War),  The Crow i Batman (između ostalih), što ne treba da čudi s obzirom na rediteljevu izjavu “da je bilo krajnje vreme da i Japan dobije lokalnog heroja". Koncept za koji bi se moglo reći da predstavlja temelj “Gavrana" zasnovan je na odnosu ljudi prema zaostavštini predaka – predanjima, pre svega, koja su u savremenom društvu pregažena tehnološkim napretkom, odnosno zavisnošću od mašina, kao i na relaciji čovek-grad, gde je grad predstavljen kao entitet sa dušom. Ruku na srce, nijedna od ovih ideja nije originalna, ali Satō svejedno uspeva da se izbori sa klišeima, zahvaljujući fascinantnoj prezentaciji o kojoj će kasnije biti reči. Iako pri prvom gledanju zaplet deluje vrlo konfuzno, što zbog uvođenja brojnih likova, a što zbog naizgled nepovezanih događaja, delići slagalice lagano dolaze na svoje mesto, pa tako na samom kraju dobijate odgovore na gotovo sva pitanja. Uprkos jednostavnosti i nedovoljnoj količini stimulansa za sive ćelije, priču nije moguće okarakterisati kao lošu, niti kao puki izgovor za akciju, jer u sebi nosi izvesnu (bar minimalnu) dozu ozbiljnosti. I dok njeni protagonisti i antagonisti nisu baš pravi kandidati za panteon anime-likova svih vremena, svako od njih zaslužuje mesto na koje je postavljen, a njihovi postupci ne prkose zdravom razumu. Otohi, kao glavnom junaku, ostavljeno je više prostora, tako da se on za nijansu izdvaja iznad ostalih i iznad tipičnih superheroja, onda kada budu otkriveni detalji iz njegove prošlosti. Zanimljiv je podatak da je među seiyūima bilo i nekoliko početnika, ali se to nije odrazilo na uverljivost glasovne glume.


Ono što nedostaje u sadržaju, Karas donekle nadoknađuje stilom. Više nego odličan dizajn likova, urbanih eksterijera i enterijera, pozadina koje pripadaju zaboravljenom svetu (“čardak ni na nebu ni na zemlji" u kome obitava Karas sa svojom Yurine), a povrh toga impresivna, glatka animacija, čija je lepota vidljiva već u prvim minutima, ne dozvoljavaju vam da trepnete ni na tren. Dizajner stvorenja, Kenji Andō, poslužio se ilustracijama iz knjige Gazu Hyakki Yakō, ukyo-e umetnika Toriyame Sekiena, nadograđujući ih sopstvenom maštovitošću, pa Mikure prikazuje kao robotizovane verzije odgovarajućih Yōkaia. Kombinacija dvodimenzionalne i trodimenzionalne animacije, tehnika koju je 1998. inicirao studio Gonzo sa Blue Submarine No. 6, u Karasu doseže vrhunac. Vizuelno, Karas je kao kolač od najfinije čokolade, tako maestralno ukrašen, da niste sigurni da li da ga jedete ili samo gledate i divite mu se izdaleka. “Poslastičari" koji su ga s ljubavlju stvarali razlikuju se od ostalih po tome što svoj zanat uzdižu na nivo umetnosti, a istovremeno nenametljiv i upečatljiv muzički skor Yoshihiroa Ikea otkriva srž svake scene i prati ih onako kako im dolikuje.


Bez obzira na to što je prednost data stilizovanim akcionim scenama u odnosu na druge aspekte priče, Karas vas sigurno neće ostaviti ravnodušnim i poželećete da mu se vratite još jednom (i eventualno promenite mišljenje). Nekima će biti dovoljna neverovatna snaga koju nosi u slici i zvuku. A za one koji bi radije gledali nešto slično (a dovoljno drugačije), stilizovano vrhunski, ali “ispunjenije" (tj. sa boljim razvojem likova i složenijom pričom), izbor bi mogao da padne na SoulTaker (2001) i Casshern Sins (2008-2009), takođe nastale pod okriljem Tatsunoko Production.

Nov 20, 2009

Alternativni vodič kroz japanske animacije

Tekst koji sledi, objavljen je na sajtu popboks.com, pod naslovom Alternativni vodič kroz japanske animacije i podeljen na dva dela - (I) 12 žigosanih animea i (II) Mačke na usijanom anime krovu.

U zemlji izlazećeg sunca, pojam “anime”, skraćenica od japanskog (preciznije: japansko-engReskog) “animeshon” (animation), upotrebljava se kao naziv za sve vidove animacije, dok se na zapadu ovom imenicom označava animacija nastala isključivo u Japanu. Poslednjih godina pojavilo se i nekoliko južnokorejskih, kineskih i zapadnjačkih “crtaća”, koji, zbog sličnosti u primenjenoj tehnici (crtežu i animaciji iznad ostalog, tj. sadržine), vrlo lako mogu da vas navedu na pogrešnu pomisao da je reč o animeu. Uticaj animea na ostatak sveta je osetan, ali i uzajaman. Tekovine zapada prepoznaju se u izvesnim anime ostvarenjima, s tim što, u japanskom “tretmanu”, hrabro gaze ograničenja zemlje svog porekla. Osim toga, danas smo svedoci i uvlačenja anime-principa pod kožu filmske industrije, odnosno nastanka tzv. “igranih animea” i adaptacija poznatih animea.

Pošto se na world-wide mreži mogu pronaći brojni tekstovi koji uopšteno govore o ovom sve popularnijem fenomenu, često uz pomen nekih od najznačajnijih naslova, nema potrebe dodatno trošiti reči na suvoparni, enciklopedijski prikaz, niti se osvrtati na početke, odnosno daleku 1917. godinu, kada je demonstriran prvi anime, jer istorija ume da bude dosadna. Od filmova, preko “original video animation” mini-serija (tzv. OVA), do televizijskih serijala (čija jedna sezona obično teži 24 ili 26 epizoda u trajanju od približno 25 minuta), kategorisanih tako da budu obuhvaćene sve moguće (i nemoguće) grupe gledalaca, sigurno ćete naići na nešto što će vas zainteresovati i zbog čega ćete se pitati: “Zašto do sada nisam gledao nijedan anime?”

Međutim, pre toga, postavlja se i pitanje: “Zašto uopšte gledati?” Za razliku od animiranih filmova koji dolaze sa zapada i koji su u većini (čast izuzecima) jednostavni, prizemni i zabavni, bez pretenzije da budu “umetnički”, a prevashodno namenjeni najmlađima, među animeima se možete izgubiti u vrlo ozbiljnom, artističnom i temeljnom pristupu najrazličitijim temama, koji ume da prevaziđe i igranu formu po svojoj kompleksnosti. Zahvaljujući još uvek široj popularnosti ovih prvih, kod mnogih preovladava mišljenje da su crtani filmovi samo za decu, što dovodi do konfliktnih situacija, naročito kada neko strogo konzervativne prirode vidi scene koje nisu za dečje oko. Tvorci animea se usuđuju da ispitaju oblasti o kojima radnici velikih američkih studija verovatno i ne sanjaju. U svojim istraživanjima, često odlaze toliko daleko, da pomislite kako se među tim marljivim Japancima krije i neko ko nije sa ove planete. O njihovoj i o ozbiljnosti (ali i slobodoumnosti) njihovih dela govori i činjenica da, prilikom licenciranja anime-serijala u Americi, a kako bi se udovoljilo prosečnom američkom gledaocu, cenzura pokazuje svoje ružno lice i menja se scenario, čime anime gubi na kvalitetu (i smislu). (Čemu onda famozni “rating”?) Postoji u animeima to nedefinisano “nešto”, zračenje, energija, tajni začin ili poluga koja pokreće nevidljivi mehanizam… A kada se mašina pokrene, nema stajanja.

Zaobilazeći uobičajene preporuke početnicima u okvirima japanske animacije, priča koja sledi biće posvećena manje-više (uglavnom više) nepravedno marginalizovanim ostvarenjima, koja su se, zahvaljujući svojim autorima, usudila da budu drugačija ili da idu putevima kojima se teže dolazi do željenog cilja. Prelazeći granice nepisanog “anime-kanona” (bilo da je reč o crtežu i animaciji ili načinu obrade priče i likova), ovih desetak čudaka (tuce, da budemo precizni) trebalo bi da pruži izmenjenu sliku o animeima koji, inače, čak i kada plivaju mainstream vodama, umeju itekako prijatno da iznenade. Optočeni nesvakidašnjom lepotom, pa makar ih (zlobnici) nazvali larpurlarističkim, i igrajući se sa očekivanjima potencijalnih gledalaca, od vas zahtevaju samo jedno – oslobađanje od svih predrasuda. Atipičnost, kao osnovna i zajednička karakteristika, istovremeno predstavlja njihovu snagu i njihovo prokletstvo. Njihov cilj nije da ponize svoje popularne “rođake”, već da pređu preko granice ustaljenog (što je pravi izazov, jer anime je gotovo uvek neustaljen) i pokažu nadmoć animacije, puštajući maštu sa lanca.

Kanashimi no Beradona (Belladona of Sadness, 1973)

“Blue transparent skin. She sacrificed herself for the future, out of love. The tender blossom is shy in springtime, her body is dyed red.”

Zasnivajući ga na knjizi “La Sorcière” (Satanism and Witchcraft) francuskog istoričara Julesa Micheleta, a prema tek začetom konceptu Osamua Tezuke, reditelj Eiichi Yamamoto je stvorio bizarni art-house anime – svojevrsnu bajku za odrasle koja oberučke prihvata ideologiju nastalu šezdesetih i sedamdesetih godina prošlog veka. Jednostavna priča o Jean i Jeanne sa idiličnim “nekada davno…” početkom koji oslikava njihovo venčanje, posle samo nekoliko minuta pretvara se u Jeannein pakao. Poput klackalice, koju zauzimaju mizoginija, na jednom, i feminizam, na drugom kraju, Belladona se, uz kritiku plemstva i sveštenstva (i između svega ostalog), bavi pitanjem slobode izražavanja, položajem žena (kroz pogled na srednji vek/veštičarenje) i izopačenom/zlom stranom ljudskosti, ovaploćenoj u zavidnim, koristoljubivim stanovnicima Jeanneinog sela. Od trenutka kada se pojavi đavo(lak), kao otelotvorenje oslobođenog libida glavne junakinje, anime poprima sve mračniji, morbidniji i perverzniji ton, menjajući se zajedno sa njom, sve do simbolima ispunjene završnice.

Dok je eksperimentalna, “akvarelna” animacija tokom dobrog dela animea ograničena, postignuta pomeranjem okna kamere i zumiranjem, Kanashimi no Beradona se, u crtežu, oslanja na umetnost Aubreya Beardsleya, Gustava Klimta i srednjevekovne ilustracije, uz povremeno uskakanje psihodeličnih sličica, koje sadrže reference na pop-kulturu. U simbiozi sa hippie muzikom, koju autor neretko koristi umesto naracije, vizuelni aspekt neizmerne artistične vrednosti je i najbitniji, jer je gotovo svaka scena jedna metafora, a poslužio je kao inspiracija za Gankutsuō (2004-2005), revolucionarnu SF/fantasy reinkarnaciju priče o grofu Monte Kristu (takođe vrednu gledanja!) i dvanaest fascinantnih “ga-nime” ostvarenja, nastalih tokom 2006. i 2007. godine (i dostupnih, na žalost, bez prevoda). 


Tenshi no tamago (Angel’s Egg, 1985)

“Maybe you and I and the fish exist only in the memory of a person who is gone. Maybe no one really exists and it is only raining outside. Maybe the bird never existed at all.”

Da su se te, već skoro četvrt veka udaljene, '85. sastali Tarkovsky, Bergman i Lynch, u nameri da svu svoju kreativnu moć iskoriste zarad rađanja jednog animea, rezultat bi najverovatnije ličio na Angel's Egg. A kako je ovo najličnije delo Mamorua Oshiia, naročito ako se uzme u obzir njegova prošlost, takva teorija pada u vodu. Nastao iz bliskog susreta Oshiija sa hrišćanstvom, Tenshi no tamago predstavlja rediteljev opus magnum i jedan od retkih primera istinskog autorskog animea. Upuštajući se u nadrealno istraživanje neopipljivog, nestalnog i neopisivog, a birajući medij koji mu dopušta da se izrazi onako kako on to želi, Oshii je uspeo da prevaziđe samog sebe i da svoje poimanje šizmoidne religije maskira hipnotišućim alegorijama, balansirajući na žici rastegnutoj između egzistencijalizma i nihilizma.

Poetična i depresivna atmosfera postignuta je neraskidivim spojem zvuka i slike, dočaravajući jedan od “svetova koji se razlikuju od našeg”, što je i osnovna Oshiijeva motivacija za stvaralaštvo. U audio-ravni, sačinjavaju je minimalistički dijalozi i opojne melodije koje proganjaju poput duhova, a prepliću se sa tišinom, hukovima vetra i vode, zvonjavom (nevidljivih) crkvenih zvona, otkucajima (nepostojećeg) sata. Na vizuelnom planu, Jaje anđela podseća na postapokaliptičnu pustoš, sa misterioznim pejzažima, čije crne šume, kolosalni kameni spomenici i ostaci gotskih gradova služe kao mesto pojavljivanja košmarnih mašinerija i, konačno, dvoje glavnih likova. Ljupku devojčicu sa jajetom i mladića sa futurističkim oružjem krstastog oblika dizajnirao je Yoshitaka Amano i ono što je rekao njihovim umornim i tužnim pogledima, ne bi moglo da stane ni u jednu reč. Uprkos preovladavajućoj “statičnosti”, koja vam dozvoljava da natenane upijate nadrealne, snoviđajne slike, animacija je raskošna i vrlo realistična, dok istovremeno funkcioniše kao jedan od mnogobrojnih razloga za neiskvaren umetnički doživljaj.

Ulazeći kroz vrata koja vam Mamoru Oshii otvara, svojevoljno pristajete na prosvetljujuće tumaranje po nepreglednoj galeriji simbola, u nadi da ćete naći odgovor na pitanje koje vam se postavlja na ulasku: “Anata wa dare?” (Ko si ti?)


Onkyo seimeitai Noiseman (Noiseman Sound Insect, 1997)

“Our souls must be made of beautiful Music…”

U gradu Cahmphonu, apstraktnog naziva i još apstraktnijeg izgleda, ludi naučnik (a kad su pa naučnici normalni?) sprovodi eksperiment nad “semenjem buke” (!) i greškom stvara monstruma Noisemana (koji je, u suštini, više simpatičan, nego monstruozan). Pod njegovom strahovladom (kako će vam to smešno zvučati, kad se jednom budete upoznali sa sadržajem), grupica pobunjenih tinejdžera pokušava da spasi grad, tako što će kreaturu dr Franka sprečiti u nameri da hercijanske talase muzike transformiše u kristale.

Sa svojih nepunih petnaestak minuta, Zvučni insekt uspeva da prošeta kroz tri žanra – akciju, fantaziju i naučnu fantastiku, mada se kao četvrti može dodati i kvazi-misterija, budući da za sobom ostavlja neodgovorena pitanja. Dinamičan, bučan, luckast i šaren, sa otkačenim dizajnom likova i pozadina, Noiseman deluje kao živahna deponija ostataka snova. Iako je nastao krajem 90-ih, može se udobno smestiti među one novijeg datuma. Kao što se na osnovu naslova da pretpostaviti, muzika igra bitnu ulogu, a ta uloga je odigrana vrhunski, zahvaljujući proslavljenoj kompozitorki Yoko Kanno. Režiju potpisuje Koji Morimoto, jedan od osnivača Studija 4°C, čiji štićenici uveseljavaju festivale nezavisnih animiranih ostvarenja, primenjujući (uz izvesne dopune i specifična obeležja) estetiku mainstram animea. Ukoliko vas Onyo seimeitai Noiseman uvuče u svet animea, obavezno bacite pogled na dugometražni Mind Game (2004), kao i “polusezonske” serijale Kemonozume (2006) i Kaiba (2008), reditelja i animatora Masaakija Yuase, čiji je udeo u Noisemanu očigledan.


1001 Nights (1998)

“Let us dream, as always, some world hidden within our own world, a world where wicked, restless spirits move…”

Sa Oshiijevim Tenshi no tamago, fantazmagoričnim ga-nimeima Fantascope ~Tylostoma~ (2006) i Tori no uta (Bird’s Song, 2007), kao i segmentom Loneliness, koji pripada omnibusu Yume jū-ja (Ten Nights of Dreams, 2006), 1001 Nights formira grupu onih animacija kojima polazi za rukom da “uhvate” divlju maštu Yoshitake Amanoa. Prelazeći preko granica eksperimentalne “japanimacije”, u kombinaciji tradicionalnih tehnika i CGI-a, opčinjava neuhvatljivim transformacijama, nastancima i nestancima boja i oblika. Polemisanje oko toga da li jeste ili nije anime (aniDB kaže “da”, AnimeNewsNetwork “ne”), zbog umešanosti američkih studija, ne umanjuje njegovu vrednost, a pošto su Amanov koncept i dizajn dominantna komponenta, vaga teži ka istoku. Erotičan, graciozan i eteričan, bez dijaloga (sa kratkom naracijom na početku), ozvučen prodornim orkestracijama sa orijentalnim uticajima (David Newman), vodi vas kroz romantičnu fantaziju – ljubavnu igru princa i princeze, vile i vilenjaka, uz neposredno učešće šejtana. Slatkiš za čulo vida i čulo sluha.


Nekojiru-so (Cat Soup, 2001)

Nastao u glavi mangake Nekojiru (koja je tri godine pre nastanka ovog anime-filmića izvršila samoubistvo), a u režiji Tatsua Satoa (koji nikad nije uspeo da ponovi ono što je ovde izveo), Cat Soup je priča o dvoje antropomorfnih mačeta, dečaka Nyākoa i devojčice Nyatte. Nyatta je teško bolesna i smrt, u liku Ksitirgabhe (Jizōa, budističkog božanstva, zaštitnika dece stradale pre roditelja), dolazi da je odvede. Međutim, mali Nyāko ih prati i, boreći se za dušu svoje starije sestre, uspeva da prigrabi jednu polovinu. Po povratku kući, ubacuje je kroz Nyattin nos i, na iznenađenje prisutnih (doktora, roditelja i gledaoca), delimično je oživljava. I, kao da se ništa nije desilo, majka ih šalje po prženi tofu, a zatim kreće suluda avantura, kao u bajci o Ivici i Marici, adaptiranoj prema ideji Salvadora Dalia.

Bilo da je reč o smislenoj ili besmislenoj upotrebi apstrakcije, čistoj filozofiji ili pretencioznom i detinjastom iživljavanju autora, korenitoj psihološkoj analizi ili vrcavoj komediji apsurda, jedno je sigurno – Mačja supa je toliko ukusna, da vam neće biti važno kakvi su joj sastojci i čime je začinjena. Nalik nezaboravnoj vožnji toboganom, Nekojiru-so će vas odvesti u cirkus, gde je Svevišnji glavna atrakcija, a poslednji čin izaziva potop, baciće vas u pustinju, odakle je moguće izaći samo na leđima vodenog slona, odvešće vas u brvnaru starice koja sastavlja raskomadane mačiće i u vilu zloćudnog čiče, koji će pokazati i svoje drugo lice, u sado-mazo kostimu, sa “mikimausolikom” maskom. Kada povrh svega toga dodate izvrtanje vremena i prostora, kao i brojne druge halucinogene ludorije, bićete podvrgnuti nemilosrdnom rušenju klišea i već viđenog, ne verujući sopstvenim čulima, zbunjeni i zapanjeni.


Kigeki (Comedy, 2002)

Studio 4°C, drugi put. Koji god od kratkometražnih animea, nastalih pod njihovim okriljem, da odaberete, kao zvezdu vodilju u svet japanske animacije, nećete se pokajati. U ovom slučaju, kroz nepunih deset minuta, sadržano je više nego u pojedinim animeima, čiji broj epizoda uveliko prelazi sto, i nikako da stanu. Dirljiv, šarmantan, melanholičan, nostalgičan, Kigeki je priča o petogodišnjoj Irkinji koja angažuje misterioznog Crnog Mačevaoca, da spasi njeno selo od napada engleskih vojnika. Njegova cena: retke knjige iz prošlosti.

Prefinjeniji i umereniji od ostalih 4°C “short”-ova, Komedija (slatke li ironije!) ima “bartonovsku” atmosferu. Dominiraju hladni tonovi i vrlo izražen kontrast crne i bele, ispresecani crvenom bojom stilizovane krvi. Toplina koja mu nedostaje u gotičkoj slici, nadoknađena je glasom mlade naratorke, koja se priseća svog susreta sa vampirom (?), praćenog izvanrednim izvođenjem Schubertove kompozicije Ellens dritter Gesang, čiji je tekst zamenjen rečima molitve “Ave Maria”, onako kako većina i prepoznaje ovu melodiju. Iako su, sa izuzetkom demonizovane engleske armije, jedini likovi stranac i devojčica, njih dvoje je sasvim dovoljno za ono što je autor (Kazuto Nakazawa) hteo da predstavi - odu večnosti, znanju i slobodi.


Rayca (2002)

U XXXI veku ličnosti postoje samo kao kompjuterski podaci. Da bi saznala nešto o našoj potkulturi, Rayca dolazi u Tokio XXI veka. Raycino putešestvije opisano je u nepunih osamnaest minuta, podeljenih na čak deset poglavlja. Sneni, nežni, eterični CGI preklapa se sa “real life” snimcima, koji se razlivaju pred očima poput akvarela – dominiraju ljubičasta, crvena, braon i narandžasta, mada određenim segmentima preovlađuju hladniji tonovi (Aquarium i Mannequins, koji podseća na kratkometražni N[eon] Davea McKeana), dok je završni (Screen Test) izveden poput prastarog filma (sa ogrebotinama preko slike i topljenjem trake na kraju). Praćen zvucima klavira i harfe, sa povremenim upadima relaksirajuće elektronske muzike, ovaj savremeni anime je kao stvoren za meditaciju… Rayca je opojni mir. Inspiracija.


Trava: Fist Planet (2003)

Bivši ratni pilot, šimpanzoliki Trava (Travastila Alister), i njegov mehaničar, riboliki Shinkai (čije puno ime je na nerazumljivom vanzemaljskom jeziku), poslati su u pravcu planete Fable, da prate Područje 78. Obećana im je primamljiva nagrada, a kako im je novac potreban za učešće u borbi “speedmaster”-ima (koje se održava na planeti Fist), njih dvojica ne pitaju otkud toliki honorar za jednostavan zadatak. U orbiti spašavaju plutajuću kapsulu, sa usnulom Mikuru, devojkom kojoj su izbrisana sećanja. Svo troje završavaju na neistraženoj planeti, gde ih čeka nekoliko neprijatnih iznenađenja.

Ideja za ovu bleskastu petparačku SF avanturu ponikla je u glavama dvojice autora, Katsuhita Ishiia, koji je sarađivao sa Tarantinom na animiranom delu prvog Kill Bill-a, i Takeshija Koikea, reditelja segmenta World Record u okviru Animatrix-a. Kao pomahnitali grafit koji se odvojio od zida i krenuo u atak na vaša čula, Trava: Fist Planet (ovakav naziv samo anime može da ima), za razliku od nekoliko prethodnih naslova, osvaja nedostatkom suptilnosti. Psihotična animacija, upadljive boje, jedinstveno dizajnirani likovi koji melju 200 na sat, uvrnuti humor (parodija na mecha-anime, uz jedno kratko podsećanje na Hokuto no Ken), munjeviti razvoj situacije i likova (ili, u dve reči, ekstremna ćaknutost), do vrha ispunjavaju četiri desetominutne epizodice, posle kojih nećete znati šta vas je snašlo. A ako se snađete, još sumanutije iskustvo doživećete sa pomahnitalim Dead Leaves (2004).


Blame! ver 0.11 (2003)

My name is: Cibo. I am at the ultra Pinnacle location of hard disk information.

6 x 5’ + 1 eXtra Log = 7 razloga za gubljenje kontrole nad onim što gledate! Killy, usamljenik sa oružjem zvanim “Emiter Gravitacionih Zraka” (Gravitational Beam Emitter) i Cibo, naučnica Capitol korporacije u Gradu nehumane budućnosti, u potrazi su za specifičnim genima (Net Terminal Genes), koji bi dozvolili malobrojnim ljudima da pristupe “Net-sferi” (Netsphere). Grad je vertikalna struktura, čiji su nivoi podeljeni skoro neprobojnim “Megastrukturama” (Megastructures). Haos upotpunjuju neprijateljski raspoložena silikonska bića (Silicon Creatures) i članovi horde “Safeguard”.

Blame! ver 0.11 je ONA (original network animation), nastala prema ideji Tsutomua Niheia, a u režiji Shintaroa Inokawe. Kako je snimljena kao dodatak mangi, nemoguće je povezati naizgled nabacane događaje. Međutim, savršena prezentacija (odličan izbor boja + genijalna upotreba senki & raznih efekata) omogućavaju potpuni užitak u ovoj cyber-atmosferičnoj naučnoj fantastici. 2007. godine snimljen je i Blame! Prologue, upotrebom kompjuterske animacije, verovatno kao najava za dugometražni CGI film.

Cyberpunk, kao žanr, upotpunjen dodatnim elementima (psiho-analizom likova ili filozofijom, npr), među animeima nudi nekoliko vanserijskih naslova – počev od Neo Tokyo (1986), famoznog Akire (1988) i Mamoru Oshiijevog Ghost in the Shell (1995), preko manje poznatih Serial Experiments: Lain (1998) i Texhnolyze (2003), do Ergo Proxy (2005). Svi su itekako vredni utrošenog vremena (i eventualnog obnavljanja…), pa ovo puko nabrajanje shvatite kao preporuku.


Kakurenbo (Hide and Seek, 2004)

Žmurke. Igra koju smo svi voleli kao klinci, samo što niko od nas nije imao prilike da učestvuje u “otokoyo” verziji iste. Sedam dečaka okuplja se u napuštenom gradu, na određenom mestu, praćenjem neonskih znakova (“o”,“to”, “ko”,“yo”, pa otud i naziv). Kada svi stignu, noseći masku lisice, žmurke mogu da počnu. Jedini sa pravim razlogom da učestvuje u “otokoyo”–u je Hikora, koji traga za svojom nestalom sestrom, Sorinchom.

Gde su im roditelji i zašto baš tamo moraju da se igraju, kada kruže glasine o demonima koji odvode decu sa mračnih uličica, ostaje misterija. Odgovora nema, a namera autora, Shuheija Morite, sigurno je bila da dozvoli gledaocu da aktivno učestvuje u demistifikovanju priče. Maske igraju važnu ulogu, jer se njihovim izgledom ukazuje na osnovne karakteristike nosilaca, u nedostatku vremena za pravi razvoj likova. Jeziva, napeta atmosfera ostvarena je detaljnim, škiljavo osvetljenim pozadinama i fantastičnim dizajnom (poluorganskih-polumehaničkih) monstruma, inspirisanih japanskom mitologijom. Osim što pokazuje sposobnost Japanaca da od jednostavnih, uobičajenih stvari (kao što su žmurke) naprave horor, Kakurenbo je i sjajan primer primene “cel-shading” tehnike, kojom se postiže iluzija dvodimenzionalne animacije. Malo animirane strave nikom neće škoditi.


Pale Cocoon (2006)

Ono što nikako nećete moći da izbegnete, kada su animei u pitanju, jeste postapokaliptični “setting” (što bi trebalo da je očigledno iz već priloženog) i zanimljivo je da se među brojnim naslovima sa takvim predznakom kriju neka od najboljih ostvarenja. Jedno od njih je i Pale Cocoon, za čiji nastanak treba zahvaliti Yasuhiru Yoshiuri, višestruko nagrađivanom reditelju, scenaristi i dizajneru.

Zemlja je odavno uništena, a život, lišen čari prirode, nastavlja se na veštačkoj koloniji. Pre “selidbe”, dobar deo istorijskih podataka je zaboravljen, uprkos prednostima napredne tehnologije. Ono što je ostalo su arhive snimaka u lošem stanju, pa je osnovan “Archive Excavation Department”, čiji službenici rade na njihovoj restauraciji. Jedan od revnosnih radnika je Ura, koji želi da sazna šta je dovelo do propasti “zelenog sveta”. Sa druge strane, njegova koleginica, Riko, ne želi da povrati znanje o prošlosti, jer će morati da se suoči sa ljudskim budalaštinama koje su ih dovele do sumornog, sintetičkog zatvora.

Smeđi tonovi i bledo osvetljenje u kontrastu sa obnovljenim slikama na ogromnim ekranima futurističkih računara, precizno usaglašeni sa ambijentalnom muzikom i zvučnim efektima, kamen su temeljac ovog tihog, poetičnog, melanholičnog i nostalgničnog spoja drame i naučne fantastike. Primenjujući neprimetno prožimanje 2D i 3D animacije, Yoshiura nas podseća na to kako često nismo svesni značaja određenih “stvari” dok ih ne izgubimo. Dvadeset savršeno iskorišćenih minuta, sa upitnikom na kraju.


Ani*Kuri15 (2007)

Za kraj, nešto veselo.

15 tvoraca koji će najbolje prezentovati japansku animaciju dobilo je zadatak – izraziti se u 60 sekundi. Rezultat njihovog rada, u produkciji nekoliko cenjenih studija (Production I.G., Studio 4°C, Gainax, Madhouse, Gonzo), objedinjen je kao Ani*Kuri15 (naziv izveden od skraćenica za “anime” i “creator”), a prethodno prikazan na japanskoj televiziji NHK. U većini ispunjeni zdravim humorom i optimizmom, ovi izuzetno kratki vanserijski animei zaslužuju samo reči hvale.

The Hidden Princess (Onmitsu Hime), u režiji Mahiroa Maede (Ao no Roku-gō, Gankutsuō), sjajna je parodija na mahō shōjo (magical girl) serijale poput Sailor Moon – princeza Tama i njen lutak Chigomaru se, u alternativnoj verziji feudalnog Japana, nakon magične transformacije, bore protiv pirata i nindži koji napadaju iz vazduha! Gyrosopter je delo Rangea Murate i Tatsuye Yabuta – relaksirajući CGI smešten među oblake, u formi muzičkog spota. Amusement Park Kiss (Wandaba Kiss) je slatkasto prisećanje na prvi poljubac. Melodramatična balada, kroz kišu i suze, prati oporavak devojke od slomljenog srca, završavajući se osmehom, u “Beyond the Tears” (Namida no Mukou). Project_Mermaid je još jedna opčinjavajuća demonstracija Oshiijeve tehnike “superlivemation” i dokaz da slika govori više od 1000 reči.

Frolicking (Okkakekko) je idilični susret prirode i tehnologije – na prostranom proplanku, igraju se deca i odjednom se pojavljuje divovski robot, ali se smeh i uzvici sreće ne zaustavljaju… Ohayō (Good Morning) je simpatični prikaz procesa (potpunog) buđenja, u režiji Satoshija Kona, čije “psihološke pikanterije” Perfect Blue (1997), Paranoia Agent (Mōsō Dairinin, 2004) i Paprika (2006) obavezno treba “overiti”. Vrlo jednostavna crno-bela animacija sledi u “Sports Colonel Episode 18 – The Assassin Comes to Hunt in the Mountains”. Mačkoljupci će se oduševiti sa “A Gathering of Cats” (Neko no Shuukai), koji pokušava da protumači snove jednog mačora… kad mu svi ukućani stanu na rep. Alien Invasion – Hiroshi’s Circumstances (Uchujin Raikou Hiroshi no Baai) prati dečaka kome vanzemaljski magnet (!) odvlači pažnju, kako bi pobegao (i verovatno se vratio na svoju planetu).

Yurururu ~Nichijou Hen~ (Daily Chapter) se, u pratnji remixa pesme “Tequilla”, bavi celodnevnim procesom nastanka nadrealnog klipa u trajanju od jedne sekunde. Project Omega je još jedna parodija – ovaj put na Transformers-e. Heat Man (Hyotoko) je “eye-candy” CGI fantazija, u kojoj grupa domorodaca lovi ogromnu zver. Napad minijaturnih vanzemaljaca duhovito je prikazan u “Attack of Azuma Area #2”, animaciji sa skresanim budžetom. Sancha Blues je kratki pogled na prodavnicu nosilaca zvuka i njenog pohlepnog vlasnika…


Iako su maestralno izvedeni, ovih 12 žigosanih ne mogu ni približno da opišu neprocenjivu vrednost ideja u okvirima “progressive” animea, a kamoli bogatstvo određenih komercijalnih naslova koji, kao što je naglašeno u uvodu, imaju štošta da ponude. Njihova je svrha tek da zagolicaju maštu i prošire vidike. Da vas odvedu tamo gde nikada niste bili ili vas podsete na poznata mesta, u novom ruhu.

Sho o suteyo machi e deyou (Shūji Terayama, 1971)

"I have a heart that whistles everywhere."
Mayakovsky

Jedno od najranijih Terayaminih ostvarenja, provokativnog naslova Sho o suteyo machi e deyou (Bacite knjige, izađite na ulice), moglo bi se predstaviti kao odgovor na pitanje: "Šta je zajedničko socijalnoj drami, sukobu (i sažimanju) Istoka i Zapada, udaranju falusolike bokserske vreće posred Tokija, hipi-pokretu i fudbalu?"

Priča o mladiću Kitamuri Eimeiu, početniku u lokalnom fudbalskom klubu, koji živi u disfunkcionalnoj porodici, sa senilnom bakom kleptomankom, ocem perverznjakom i sestrom koja je opsednuta svojim ljubimcem, belim zecom, i mrzi muškarce, je sve samo ne konvencionalna (što iz priloženog i nije tako teško zaključiti, zar ne?), a isprekidana je sporadičnim uplivima bizarnih događaja i krvničkim kidanjem granice između stvarnosti i fikcije, odnosno filma. Međutim, bez obzira na to nasilno razbijanje iluzije, naročito u trenucima kada vam se glavni lik (sjajni naturščik Hideaki Sasaki) obraća, ubeđujući vas da je on niko i ništa, nemoguće je ne uživati u neprestanim iznenađenjima koje Terayama priređuje.

 
"The city is an open book, write on its infinite margins."
Terayama

Prepoznatljiv po nezaobilaznim filterima (zeleni/crveni/ljubičasti/roze), on pokazuje da je, i pre saradnje sa Tatsuom Suzukiem, bio i ostao stoprocentno svoj. Stare fotografije, čudne erotske scene, blagi nadrealistični "šokovi" i sporadično pojavljivanje članova njegove Tenjō Sajiki trupe još neka su od karakterističnih rediteljevih obeležja. Ni u jednom trenutku niste sigurni ko ili šta je sledeće - gotski odevena belkinja koja noću juri prugom, puštajući zmaja, muškarac sa polutkom preko ramena kao slučajni prolaznik, oglasi lične prirode ili lutanje grupe pacijenata u belim bade mantilima. Jedan od avant-garde higlightova je i razgovor koji nepoznati sagovornik (autor?) vodi sa striptizetom (ili prostitutkom?), čiji bih samo jedan delić izdvojio:

"What part do you wash first when you take a bath?
- I start by washing the bathtub."


Terayamina neodoljiva uvrnutost upotpunjena je alternativnim punk-rock soundtrackom (nekoliko godina pre pojave punka na zapadu!), koji su, pored nezaobilaznog J.A. Seazera komponovala još trojica J-rockera (i početnika u sedmoj umetnosti) - Ichirô Araki, Kuni Kawachi i Itsuro Shimoda. Pored vrlo liberalnih ideja i nezaboravnih slika, muzika igra ogromnu ulogu, pa tako treba očekivati i stihove poput:

"When I'm a whore,
I'll buy a huge bar of soap
to wash the boy I love..."

...u interpretaciji grupe od nekoliko starijih školarica-pionirki koje istovremeno izvode striptiz.

Ovaj film je neosporno vrhunska eksperimentalna drama, prožeta atipičnim smislom za humor i autobiografskim momentima, i sigurno jedna od najoriginalnijih, ne samo u okvirima japanske, već i svetske kinematografije. Svoju različitost beskompromisno ispoljava od prvih do poslednjih minuta tokom kojih kamera prelazi preko lica svih ljudi koji su učestvovali u njegovoj izradi.

"In this film, I dreamed of the human aeroplane."

Nov 14, 2009

Tri... ili jabuka?

Tri... ili jabuka? naziv je mog prvog (bezbudžetnog) eksperimentalnog kratkometražnog filma, snimljenog za konkurs: "Važna je ideja! 3", u organizaciji Odbora za građansku inicijativu iz Niša. Inspirisan delima mnogobrojnih reditelja avangardista, pre svega filmićima Terayame i Bokanowskog o kojima sam pisao na ovom blogu, želeo sam da stvorim fantazmagoričnu misteriju, nalik mojim pričama.

Download (MKV, 130MB)



Verzija na engleskom jeziku - Three... or Apple?:

Nov 6, 2009

Patrick Bokanowski

Poput deteta koje je dobilo novu igračku, obradovao sam se nedavnom "otkriću" - eksperimentalnim filmovima Patricka Bokanowskog. Za razliku od svih avangardista na koje sam do sada nailazio i čije delo je na ovaj ili (uglavnom) onaj način bilo moguće donekle "protumačiti", kod Bokanowskog se postavlja sledeće pitanje: Da li uopšte tragati za značenjem ili se jednostavno prepustiti enigmatičnom sklopu snenih/košmarnih slika i "odgovarajućih" zvukova (tj. "muzike" Michèle Bokanowski, supruge i stalne saradnice), koji kao da pokušava da prodre u podsvest podsvesnog, i tako ad infinitum? Dok se za ranije radove još i može reći da su opipljivi i dokučivi, skloni čak i (opreznom!) svrstavanju pod neki žanr, a istovremeno ograničeni u svetu bez granica, većina kasnijih sinematskih eksperimenata ostaje van svakog domašaja, iako se u deformisanim prikazima naslućuje stvarnost (ili umetnikovo poimanje iste). U svakom sledećem moguće je prepoznati nešto iz prethodnih, s tim što to neodređeno (ili pak određeno?) "nešto" uvek deluje drugačije, u beskrajnom ciklusu halucinogenih vizija.

Verujem da bilo kakav pokušaj detaljn(ij)e analize ovih neobičnih (nad-nadrealnih) ostvarenja izaziva grčeve i glavobolju filmskih kritičara, filozofa, psihologa i ostalih koji se usuđuju da ih razlažu, jer filmovi Patricka Bokanowskog prkose gotovo svakoj definiciji sedme umetnosti i rečima koje bi ih bar približno opisale. Međutim, uprkos svojoj neuhvatljivosti, nemirnom plutanju između redova i na marginama snova i pod-snova, oni pružaju neosporan užitak, koji podrazumeva "open-minded" (čitaj: "razjapljenoumnog") gledaoca, željnog inspirativnog i nezaboravnog iskustva. Verovatno će zvučati kontradiktorno ovo što ću reći (protivurečnost je ovde neizbežna), ali da je ekran bio voda, dok su se po njemu razlivale poetično-haotične autorove misli i ideje, udavio bih se, znajući unapred da je u takvoj vodi nemoguće udaviti se.

Uz nekoliko snapshot-ova, škrtih komentara (u opširnijim bih se sigurno izgubio) i citata, potrudiću se da predstavim osam kratkometražnih i jedan dugometražni film koji (uz za sada nedostupni La part du hasard iz 1984) sačivanjaju filmografiju Bokanowskog.

"Patrick Bokanowski, French filmmaker and artist born in 1943, has developed a manner of treating filmic material that crosses over traditional boundaries of film genre: short film, experimental cinema and animation. His work lies on the edge between optical and plastic art, in a 'gap' of constant reinvention. Patrick Bokanowski challenges the idea that cinema must, essentially, reproduce reality, our everyday thoughts and feelings. His films contradict the photographic 'objectivity' that is firmly tied to the essence of film production the world over. Bokanowski's experiments attempt to open the art of film up to other possibilities of expression, for example by 'warping' his camera lens (he prefers the term 'subjective' to 'objective' - the French word for 'lens'), thus testifying to a purely mental vision, unconcerned with film's conventional representations, affecting and metamorphosing reality, and thereby offering to the viewer of his films new adventures in perception."

Pierre Coulibeuf

La femme qui se podre (The Woman Who Powders Herself, 1972)


Ko bi rekao da se iza jednog ovako bezazlenog naslova krije neslućena art-horror fantazija? Ispunjena onostranim senkama i avetima (pri čemu je nemoguće odrediti pravac "onostranosti"), koje svojim bizarnim "postupcima" izazivaju jezu, ona nemilosrdno golica maštu i budi bezimenu fobiju. Ne bi me iznenadilo da su, u određenom trenutku, reditelji poput Davida Lyncha, blizanaca Timothya i Stephena Quaya ili Guya Maddina imali na umu Ženu koja stavlja puder...

"Yet it's very much like a new masterpiece that blazes its own trail without resembling anything else that has been seen before (although you could claim a vague family resemblance with Goya or German expressionism). But whatever one wants to analyze or not analyze in this film, it is a work which disturbs one deeply. The music (by Michèle Bokanowski) is pitched high, as if synthesized from the whistling wind; it's the sound a flying saucer might make along with Tibetan trumpets and overheard bits and pieces of people talking in a language you don't understand. You wonder how everything you are looking at was fabricated. There are a few double exposures, or else 'real people' wearing grotesque Frankenstein-like masks or stockings over their faces. They are either filmed through a dirty glass or else they metamorphose into drawings (a character can be drawn or else volumes come into focus and assemble themselves into a weird and yet coherent form): as a result, the space the film is describing is being constantly scrambled; it's a film without any floor in it and, as a spectator, when you are watching it, even if you are comfortably seated, your own seat leaves the ground. One notices these briefly passing creatures (one of which is, yes, a woman powdering herself) slowly and deliberately undertaking acts you don't quite understand, but which are clearly of a ghastly nature (perhaps a murder?); one watches two 'real' characters suddenly change into ink spots while a bombardment of drawn or painted meteorites explodes on what might be the 'earth'; one looks at somebody pouring coffee into a full cup which then overflows into an endlessly dark and ink-like trail; at which point you say to yourself that what is going on here, in this black and upsetting film, has the logic of a nightmare."

Dominique Noguez, The Logic of Nightmare

Dèjeuner du matin (Lunch in the Morning, 1974)


Nalik istraživanju koje sprovodi u svom prvencu, ublažavajući "košmarnost" za koju nijansu, Bokanowski još jednom nastoji (a u pitanju je puka pretpostavka) da izazove strah taman kada pomislite da razloga za strah nema. Apstraktne, lebdeće pejzaže povezuje jedna nit - dugokosi dečak, čije je bežanje od, recimo, svakodnevnog života, u par navrata prekinuto vriskom od koga se i sleđena krv ledi. Zajedno sa La femme qui se poudre, Dèjeuner du matin bi se mogao posmatrati kao predgovor za film Eraserhead, gorepomenutog reditelja.

"This very short film takes us outside of time as we know it and drops us into a different kind of timespan and into a different world. To a certain extent it can be called 'surreal,' but only in reference to the filmmaker's own vision. It can be called a dreamscape, but don't go looking for any hidden meanings in these disturbing images. Such as that long nocturnal hallway we've walked down in our dreams, down which psychoanalysts have followed their customers, or on their own behalf. It leads us into the deepest depth of ourselves. Plastically speaking, the work is superb. It touches us physically before affecting us metaphysically. In the dark depths of a field, a strange and displaced peasantry is scything an invisible yield."

Claude Mauriac, V.S.D. magazin, Jun 1979.

L'ange (The Angel, 1976-1982)


Počev od mačevaoca koji probada porcelansku lutku okačenu o plafon, preko starice koja čoveku bez šaka donosi krčag s mlekom, mladića koji prebire po biserima, kupanja starijeg muškarca i njegovog psa u limenoj kadi i identičnih bibliotekara koji užurbano sređuju arhivu (?), a zatim dolaze do nage žene zarobljene u kocki, pa sve do "uspona" u završnici, praćenog mističnim probijanjem svetlosti, Anđeo ne prestaje da fascinira svojom vrtoglavom lepotom, kakva god da je njena svrha. Možda je cilj ove misteriozne "fantazije" da ovaploti haos iz glave nebeskog bića koje se sa visina nagledalo svega i svačega, a onda kroz kakav filter propustilo ono što je zapamtilo i u To sakrilo odgovor za postizanje savršenstva...

"During the seventy minutes of The Angel, viewers see a series of distinct sequences arranged upward along a staircase that seems more mythic than literal. Each of the sequences has its own mood and type of action. Early in the film, a fencer thrusts, over and over, at a doll hanging from the ceiling of a bare room. At first, he is seen in the room at the end of a narrow hallway off the staircase, and later from within the room. He fences, sits in a chair, fences - his movements filmed with a technique that lies somewhere between live action and still photographs. At times, Bokanowski's imagery is reminiscent of Etienne-Jules Marey's chronophotographs. Further up the stairs, we find ourselves in a room where a maid brings a jug of milk to a man without hands, over and over. Still later, we are in a room where there seems to be a movie projector pointing at us. Then, in a sequence reminiscent of Melies and early Chaplin, a man frolics in a bathtub, and in a subsequent sequence gets up, dresses in reverse motion, and leaves for work. The film's most elaborate sequence takes place in a library in which nine identical librarians work busily in choreographed, slightly fast motion. When the librarians leave work, they are seen in extreme long shot, running in what appears to be a two-dimensional space, ultimately toward a naked woman trapped in a box, which they enter with a battering ram. Then, back in the room with the projector, we are presented with an artist and model in a composition that, at first, declares itself two-dimensional until the artist and model move, revealing that this "obviously" flat space is fact three-dimensional. Finally, a visually stunning passage of projected light reflecting off a series of mirrors introduces The Angel's final sequence, of beings on a huge staircase filmed from below; the beings seem to be ascending toward some higher realm. Bokanowski's consistently distinctive visuals are accompanied by a soundtrack composed by Michèle Bokanowski, Patrick Bokanowski's wife and collaborator. Like Robert Wiene's The Cabinet of Dr. Caligari (1919), Bokanowski's The Angel creates a world that is visually quite distinct from what we consider "reality," while providing a wide range of implicit references to it and to the history of representing those levels of reality that lie beneath and beyond the conventional surfaces of things."

Scott MacDonald, "A Critical Cinema: Interviews With Independent Filmamkers"

Preporuka: L'ange na Screenville blogu, autor: Harry Tuttle.

La plage (The Beach, 1992)


Prvi filmić u kome Bokanowski u potpunosti menja svoj pristup - mesto jeze zauzima harmonija.

"There are now films like THE BEACH which belong to a sort of aristocracy of experimental film - which is just an arbitrary term meaning that a film's plastic aspect is just as important as its meaning or storyline - and Patrick Bokanowski's film has an almost classical quality in this sense, insofar as it is composed like a painting, or, perhaps because of Michèle Bokanowski's contribution, like a piece of music. In THE BEACH, one no longer associates his work with Kafka or Isidore Ducasse, but rather with the light-filled drawings of Victor Hugo or Seurat, Tanguy or even Mir-. It's as if a period of nightmares had come to an end, and a new sense of something like serenity had taken over."

Dominique Noguez

Au bord du lac (By the Lake, 1994)


Jezerska idila, pod kaleidoskopskim svetlom...

"It is true that the unidentified people being filmed are not there simply for the actions they are performing, but the time that the scene is taking to be completed is also beyond any normal definition. The colors vary, and we are plunged many years back in time, no doubt because the shot is suddenly reminding us of Van Gogh or Gauguin and the color-tones they used. We are not at the side of any identifiable lake, we are swept up in a different sort of space-time context by the light, the movement and the colors that the place evoked in Patrick Bokanowski's mind. The shore we are on is the quintessence of lakehood, and, as happens in his previous film, THE BEACH, it's as if the proximity of water metamorphosed everything around, fluidizing all of the matter into endless spirals before our delighted eyes."

Jacques Kermabon, BREF magazin, Mart, 1994.

Flammes (Flames, 1998)


U ovom filmiću Bokanowski koristi isečke iz svojih prethodnih dela, maskirajući ih primenom digitalnih efekata...

Éclats d'Orphée (Shreds of Orpheus, 2002)


Brzopotezna ekstremno-eksperimentalna pozorišna predstava... ili ?!#$%&/ - u svakom slučaju, zanimljivo iskakanje autora iz dotadašnjeg "šablona".

Le canard à l'orange (2002)


Razigrana domaćica priprema jelo iz naslova. Kada joj se pridruži nezvani gost, antropomorfni krokodil, počinje jurnjava po kuhinji, koja se završava odletanjem patke u slobodu. Ukratko, Le canard à l'orange je kao live-action Woody Woodpecker (aka Pera Detlić), snimljen pod dejstvom sumnjivih "sredstava"...

Battements solaires (Solar Beats, 2008)


Solar Beats bi bilo lepo videti na velikom platnu. Sukob animirane i igrane forme. Vatromet.

Za kraj, još jedna preporuka: Patrick Bokanowski @ filmref.com, autor: Acquarello.

Nov 3, 2009

An old hobby...

U poslednje vreme sam zapostavio jedan od svojih najranijih hobija - crtanje likova inspirisanih borilačkim video-igrama. Nastao je '99, kao posledica dokolice usled brundanja aviona i fijuka bombi, a razvijan tokom studija arhitekture (nije mi bilo dovoljno crtanja), uz dodatne izvore inspiracije (mitologija, animirani i igrani filmovi). Ono što sledi je nekoliko radova koji su se našli u mojoj galeriji na deviantart-u.

Past Present Future
(Prvi lik inspirisan je filmom Shi mian mai fu (aka The House of Flying Daggers, 2004), devojka je nastala po liku Sofie, koju tumači Clea DuVall, iz serije Carnivàle (2003), a dizajn drugog mladića usledio je spontano...)

Mythic I
(Kao što se po imenima da zaključiti, ovo (i naredno) troje zasnovani su na staroslovenskim božanstvima.)

Mythic II

Lily & Sky

Mysterium Aeternum
(imena likova u prvom redu: Vacuum, Plaid, Goya, Sunna, Pure;
imena likova u drugom redu: Wild, Stork, Uzumaki, Teresa, Chatte)
 

Synthetic Seraphs 
 

Guardians of Eternity